Kunstnoot bij de portretten

Filip Firlefijn groeide op met de Frans-Belgische stripcultuur – een invloed die tot vandaag voelbaar blijft in zijn werk. Tegelijkertijd verbindt hij zijn kunst met de internationale scène en de kunstgeschiedenis. Net als Andy Warhol plaatst hij de publieke ruimte centraal, al heeft die zich de laatste jaren steeds meer verplaatst naar het digitale en het internet.

"We leven in een vreemde kennisbubbel, die allang niet meer beperkt is tot onze straten, scholen of werkplekken. Informatie is overal. En toch groeit het verlangen naar meer – naar feiten, naar kennis, naar nieuwe perspectieven. Naar een groter leven, een plaats in de schijnwerpers of in de geschiedenis."

Stijl, humor en intelligentie in zijn kunst houden de relativiteit van zijn eigen honger levendig en bewaren tegelijk de honger zelf op een gezonde manier. Er is ook een duidelijke honger naar vakmanschap, naar kunst die helaas vaak verder in het verleden lijkt te liggen. Zijn grootschalige schilderijen in magenta op een vermiljoenrode achtergrond lijken op schetsen voor meer realistische, grootse portretten. Daarmee wekt hij ook een ernstigere honger in de verbeelding van de toeschouwer op—een honger naar diepte en betekenis, en naar de lagen die de popcultuur zelf, of elke nieuwe cultuur, kan bevatten.

De “iedereen is beroemd”-trend op het internet gaat samen met het schijnbaar onsterfelijke karakter van de popcultuur, die sinds Warhol een vaste waarde in de kunstgeschiedenis is geworden. Er zijn steeds meer mensen, en steeds meer stemmen die gehoord willen én kunnen worden. Maar de onsterfelijkheid van dat schijnwerperlicht is slechts een illusie, en portretten zijn daar een teken van. Bekende gezichten kunnen, net als boeken, worden vergeten of in de overvloed verdwijnen tot niets. Er is een spanning tussen het niets en het waardevolle, tussen de eeuwigheid en de sterfelijkheid, tussen relativiteit en absolutisme of narcisme, tussen ernst en humor.

Toch draagt ook de concentratie op waardevolle niches, die steeds opnieuw naar boven komen, bij aan de rijkdom van onze opgebouwde en groeiende kennis. De popcultuur zelf heeft meerdere lagen en bevat daardoor nog altijd het potentieel om diepte en toekomst te schenken—wat leidt tot een beter begrip van onszelf als mensen, van onze mogelijkheden, en van de wereld waarin we leven, evenals de mogelijkheden die deze wereld kan bieden. Zo kan ze toekomstige generaties motiveren en inspireren, aangezien dit brede publiek noodzakelijkerwijs zijn potentieel zal blijven zoeken in een snel veranderende realiteit, in een groeiende en meer diverse democratie, en in bredere contexten en discussies. Via de popcultuur moeten we de mensen blijven aansporen de betekenis van ons weten, van filosofie, van literatuur en meer levendig te houden. De popcultuur bereikt steeds meer mensen en maakt vooruitgang mogelijk waar stagnatie tot gevaarlijke situaties kan leiden. We moeten de wereld blijven enthousiasmeren—vooraleer meer dan 10 miljard mensen de draad verliezen. We zijn ook verplicht onze voortplantingsimpulsen consequent te ondersteunen, en tegelijk rust en veiligheid te brengen.

Daarbovenop zullen portretten ook steeds belangrijker worden in de context van artificiële intelligentie. Er zijn al talloze kunstwerken ontstaan op basis van AI. De vraag was en blijft: hoeveel waarde heeft die kunst, of kan ze hebben? ChatGPT betekende opnieuw een duidelijk zichtbare publieke stap richting AI. Op YouTube zijn er video’s verschenen van bekende liedjes die nu gezongen worden door artiesten die al lang overleden zijn. Deep Fake heeft ook al laten zien waartoe het in staat is. AI zal onvermijdelijk deel worden van onze cultuur. Maar welke culturele waarde zullen de boeken of scenario’s geschreven door AI hebben, de films die ze maakt? Velen zullen het accepteren—entertainment gaat voor. Anderen zullen blijven verlangen naar de creativiteit van het menselijke brein, zelfs als er enorme technologische vooruitgang geboekt wordt.

Gezien ons eigen potentieel om de wereld te vernietigen sinds de ontwikkeling van de atoombom, blijft ook de vraag of onze ethische ontwikkeling wel kan volgen, of dat AI ons tekort alleen maar zal vergroten. We werken elkaar nu al op de zenuwen; wat als AI ons daar straks ook nog bij “helpt”? In een steeds complexere samenleving moeten we voortdurend in staat zijn een kritisch zelfbeeld te vormen. De vraag is bijvoorbeeld: worden we uiteindelijk gerobotiseerd, en wat blijft er nog over van de mens zelf? Denken we binnen 100 jaar nog zelfstandig? En in hoeverre doen we dat vandaag nog?

"Bij de renovatie van een huis vergeet men vaak snel hoe het er vroeger uitzag. De iconische portretten die ik gemaakt heb, blijven een belangrijke herinnering aan hoe ver we als mensen gekomen zijn zonder AI—en hoeveel waardevolle ontdekkingen, uitvindingen en creaties er al voordien gedaan zijn. En moeten we niet eerst de vrouwen de kans geven om in de schijnwerpers te treden, nadat ze zich zo lang als onzichtbare steunpilaren van de samenleving in de schaduw hebben moeten verstoppen? Natuurlijk zijn mijn portretten geenszins tegen AI; ze kunnen ook gelijkwaardigheid ondersteunen. Maar ze benadrukken de betekenis en de waarde van het menselijke brein en roepen op tot voorzichtigheid."

(gebaseerd op en geactualiseerd uit de biografische notitie in Contemporary Art Curator Magazine)

Filip Firlefijn is ook fotograaf en stelt zijn werk tentoon in kunstgalerijen en op evenementen. Net zoals bij tekenen en schilderen is hij ook in fotografie vooral autodidact.

Oudere projecten met de grote schilderijen: